Gymnicher Mühle, Erftstadt

Het KM 51 – Erftmuseum waar het onderwerp „Rivier“ vanuit de meest uiteenlopende gezichtspunten wordt behandeld, bevindt zich in een historische watermolen. In de tentoonstelling is licht ingezet als didactisch element om de bezoekers door interactieve installaties rond te leiden.

Hoe zou het zijn om net als Mozes met droge voeten door water te lopen? Welke indrukken zouden flora en fauna wekken? Hoe verandert de kleur van het water, wanneer het dieper wordt? Hoe ziet rietgras er in zijn totale lengte uit? En hoe vangt een bever een vis? De antwoorden op vragen zoals deze geeft het „Rivierlichaam“ in het KM 51 – Erftmuseum. De tentoonstelling bestaat uit een langwerpige ruimte. Met grafische vormgevingen en expositiestukken worden dwarsdoorsneden van een rivier met zijn dieren- en plantenwereld weergegeven. Op deze manier kunnen de museumbezoekers een blik werpen op datgene dat normaal gesproken aan duikers is voorbehouden.

Natuurparkcentrum met molen in het recreatiegebied van Keulen
De Gymnicher Mühle ligt bij rivierpaal 51 van de Kleine Erft, een zijrivier van de Rijn in de buurt van Keulen. De watermolen diende voor het malen van graan en het persen van oliën. Archeologische uitgravingen doen vermoeden dat deze al in de 9e eeuw bestond. De molen was het eigendom van de abdij Siegburg en werd door de Heren van Gymnich geëxploiteerd. In de loop der eeuwen verplaatste men de molen naar een andere locatie een paar kilometer verderop. Ook is toen het woon- en molenhuis uitgebouwd en werd het rivierbed gereguleerd. In 1948 werd de Gymnicher Mühle ten slotte stilgelegd. Daarbij werden de technische inrichtingen tot aan het molenrad en de waterbouwkundige installaties verwijderd. Sinds 1984 valt het gebouw met drie vleugels onder monumentenzorg. In 2005 kreeg de Bond voor molens Rijn-Erft-Roer het totale erfgoed en bouwde het uit tot een natuurparkcentrum, waarbij ook het KM 51 – Erftmuseum behoort. In de tentoonstellingsruimten wordt nu op meer dan 450 m2 de 103 kilometer lange weg van de Erft van de bron tot aan de monding weergegeven. Twaalf interactieve stations laten regionale bijzonderheden zien met verwijzingen naar algemene rivier- en wateronderwerpen.

Historisch vakwerkhuis voorzichtig met spanningsrails uitgerust
De verantwoordelijke tentoonstellingsdesigners mgp ErlebnisRaumDesign gaven bureau Inlux de opdracht voor de conceptie van een sfeervolle, scenografische lichtplanning. In het vakwerkhuis dat onder monumentenzorg valt, werden spanningsrails van ERCO ingebouwd, voorzien van de spots Pollux en Optec die via DALI worden aangestuurd. De enscenering berust op licht-donker-contrasten die met veel dramatiek de blik van de bezoeker van expositiestuk naar expositiestuk leiden. Dankzij de zelfontwikkelde LED-lichttechniek van ERCO ontstaat een precies gedefinieerd licht-en-schaduwspel - dat de bouwkundige bijzonderheden van het historische gebouw accentueert - bijvoorbeeld bij het verlichten van de dakconstructie, waar een dubbele bedoeling achter zit. "Een uitgebreide en zorgvuldig planning voor de verdeling van spanningsrails in het bestaande gebouw van de Gymnicher Mühle creëert in het project een infrastructuur, die ook bij een wisseling van expositiestukken telkens een nieuwe, geschikte mogelijkheid voor de verlichting garandeert", concludeert Florian Reißmann van Inlux. De magisch stralende lichtas is een blikvanger: als vanzelf oplichtende draden trekken ze in de vorm van een beek door verschillende ruimtes, stromen over een tentoongesteld molenrad, door het rivierlichaam en tussen de balkconstructie van het bouwwerk door.

Bescheiden en flexibele museumverlichting dynamisch geënsceneerd
In de foyer bevindt zich een dynamische lichtenscenering waar een audiobestand de verlichting van tentoonstellingsstukken aanstuurt. De uitdaging was de programmering van de interface tussen de multimedia-sturing en DALI. "De mediasturing is afkomstig uit het theater en gebruikt eigen protocollen", legt Reißmann uit. "Met spots uit de theaterwereld kan op zijn beurt geen bescheiden en flexibele museumverlichting worden gerealiseerd." De enscenering omvat bijvoorbeeld een klok die op het eerste gezicht heen en weer gaat. Deze wordt echter, door het ritme van de klokslagen gestuurd, door twee spots zodanig verlicht dat alleen hun schaduw van de ene naar de andere kant gaat.

Een smet op de muur als geluksbrenger
Een bijzonder expositiestuk verduidelijkt de verbondenheid met de natuur van de tentoonstellingsmaker. Toen de molen stillag, hadden zich daarin zwaluwen genesteld. Bij de renovatie tot museum vlogen ze bij geopende ramen verder het gebouw binnen. De schilderwerkzaamheden waren juist afgerond en toen liet een zwaluw een herinnering achter. "Uit de vlucht vloog een 'Geluksbrenger' tegen de blauw geschilderde wand", herinnert Reißmann zich. De ontwerpers kozen ervoor om het verhaal in de expositie te integreren, geaccentueerd door een spot - die daarvoor eigenlijk niet was gepland.