Gering stroomverbruik en perfecte wallwashing: relighting van de Deelstaatbibliotheek Vorarlberg, Bregenz

Bij de vernieuwing van de verlichtingsinstallatie in de Deelstaatbibliotheek Vorarlberg maakten de ERCO LED-lichtwerktuigen indruk door de goede antiverblinding van de armaturen, de precisie van de lichtverdelingen en hun geringe energieverbruik. Daarbij profiteert het project van de jarenlange ervaring van de fabrikant van architectuurarmaturen met professionele, maximaal gelijkmatige wallwashing.

De in Bregenz aan de Bodensee gevestigde Deelstaatbibliotheek Vorarlberg is ondergebracht in een buitengewoon gebouw: een voormalig klooster herbergt de centrale boekencollectie van de meest westelijk gelegen Oostenrijkse deelstaat. Aan het begin van de 20e eeuw door een Zwitserse Benedictijnengemeenschap gebouwd als „schuilplaats“ – de orde werd einde 19e eeuw om binnenlandse politieke redenen gedwongen Zwitserland te verlaten – diende het klooster slechts gedurende enkele decennia zijn oorspronkelijke doel. Na een tijdelijk gebruik als school nam hier vanaf 1986 de Deelstaatbibliotheek zijn intrek; de daarmee gepaard gaande renovatie van het voormalige klooster werd vervolgens in 1993 afgerond.

Een buitengewone constructie van de ruimte
Het pronkstuk en het centrum van het complex is sindsdien de in de voormalige kloosterkerk ondergebrachte, grote leeszaal – een met een koepel overdekte centrale ruimte van indrukwekkende proporties. Om de zaal en vooral zijn grote hoogte beter te kunnen benutten, werd hier een rondom lopende, via trappen bereikbare galerie ingebouwd die zich op bepaalde plaatsen naar een tussenplafond met leesplaatsen uitstrekt. In de twee zones van de ruimte reiken de boekenplanken nog ver boven het galerieniveau uit en rijzen op tot een hoogte van vier verdiepingen. Wenteltrappen en smalle balkons ontsluiten de schat aan boeken. De zone onder de koepel bleef daarentegen vrij van bouwwerken om de uitstraling van de ruimte niet te verstoren. Dit gedeelte van de zaal wordt vaak voor evenementen gebruikt.

Ambitieuze doelen: zelfvoorziening in energie in Vorarlberg
In het kader van de renovatie van 1993 had ERCO voor de koepelzaal een verlichtingsinstallatie op basis van laagspanning geleverd die zich hier in de loop van vele jaren heeft bewezen. Ruim twee decennia later voldeed de toentertijd geïnstalleerde verlichting niet meer aan de hedendaagse vereisten. Dat had met name betrekking op hun energieverbruik – een onderwerp dat in Vorarlberg al lange tijd grote aandacht krijgt. In 2009 had de Vorarlberger volksvertegenwoordiging bijvoorbeeld als doel aangewezen om tot 2050 zelfvoorziening in energie in Vorarlberg te bereiken. Tegen die tijd is de wens om de regionale behoefte compleet met eigen, duurzame energiebronnen te kunnen dekken. Een belangrijke hefboom om dit ambitieuze voornemen te implementeren, is een aanzienlijke verbetering van het gering stroomverbruik op alle verbruiksniveaus. Tegen deze achtergrond besloten de verantwoordelijken in Bregenz in 2014 om de verouderde verlichting van de bibliotheek technisch fundamenteel te vernieuwen. Voor de omschakeling van laagspannings- naar hedendaagse LED-techniek waren nog andere argumenten van belang: ten eerste kan met LED-armaturen de thermische belasting van de boeken aanzienlijk worden verlaagd. Ten tweede kan op deze wijze de wens voor een op de behoeften gerichte lichtregeling worden gerealiseerd.

LED-relighting: focus op verticale verlichting
Toen de Deelstaatbibliotheek verlichting naar LED-technologie overschakelde werden – net als in 1993 – producten van ERCO ingezet. De opdracht was voor ERCO echter geen standaardaangelegenheid: aan de gunning ging een bemonstering vooraf, waarbij de armaturen van ERCO zich moesten bewijzen ten opzichte van verschillende concurrenten, waaronder een regionaal verankerde aanbieder. Dat lukte enerzijds vanwege het geringe stroomverbruik van de ERCO lichtwerktuigen, maar anderzijds ook door hun superieure, lichttechnische kwaliteit. Het verlichtingsconcept van de bibliotheek dat in het kader van de relighting grotendeels onveranderd bleef, werkte intensief met verticale verlichting. Het licht is hier in eerste instantie op de boekenplanken gericht. Het zoeken naar gewenste titels gaat daardoor veel gemakkelijker en de aandacht wordt geleid naar datgene waarvoor een bibliotheek staat: opgeslagen kennis. Voor de implementatie van dit concept zijn wallwashers met een uitmuntende antiverblinding en met een zeer gelijkmatige lichtverdeling van doorslaggevend belang. Daardoor zijn objecten die moeten kunnen worden gelezen, in iedere zone van de planken perfect verlicht. „Alleen ERCO was in staat om wallwashers aan te bieden die deze benaming ook daadwerkelijk verdienen, omdat ze het licht gelijkmatig tot aan de rand op het wandoppervlak brengen“, vat Manfred Remm, de voor het project verantwoordelijke lichtplanner uit Dornbirn, het resultaat van de bemonstering samen.

Zeer gering stroomverbruik en voortreffelijke lichtkwaliteit
Door de verbeterde lichttechniek was het in Bregenz mogelijk om de energiebehoefte voor de verlichting te verminderen met 73% – en dat geheel zonder modificatie van het lichtconcept. Zelfs met inachtneming van het feit dat een kleiner deel van deze besparingen door een licht gestegen behoefte aan verwarmingsenergie wordt vereffend – de warmte-invloed van de LED-armaturen telt nauwelijks nog mee – is dat een noemenswaardig verschil. Des te meer verduidelijkt dit het economische en ecologische potentieel van de meest moderne LED-lichttechniek van ERCO.
Voor Manfred Remm, die al in 1993 de opdracht voor de verlichting van de bibliotheek had gekregen, brengt de relighting niet alleen een positief energetisch effect met zich mee. Hij ziet door de nieuwe lichttechniek ook zijn oorspronkelijke lichtconcept gesterkt: Remm looft de precisie van de ERCO armaturen die het licht zonder strooiverliezen naar het gewenste doelvlak brengen, alsmede de natuurgetrouwe kleurweergave, de familieoverkoepelende consequente lichtkleuren en de superieure gelijkmatigheid van de lichtverdelingen. Dat draagt allemaal bij aan een harmonieuze indruk van de ruimte en zorgt tegelijkertijd voor oriëntatie.